UNSAY NAKALAHI sa relasyon tali sa Pilipinas ug China nga way katumbas sa iyang pakiglambigit sa ubang nasud? Tungod ba kini sa estratehikong rota sa paglabigar sa kadagatan nga maoy kadaugan o kaparotan sa komersyo ug patigayon ug armadong pakigbisog o tungod ba kini sa espesyal nga pagtan-aw sa han-ay sa liderato sa China nga nagtratar sa Pilipinas nga morag pag-umangkon?
Ako ning nakit-an sa mga diskusyon kauban si Bai Tian, kanhi deputy director-general sa Asian Department of the Ministry of Foreign Affairs sa China ug maoy in charge sa tulomanon sa China sa Asean. Nagserbisyo siya kaniadto isip magtatambag sa embahada sa China sa Manila bahin sa patigayon ug ekonomiya. Ang usa ka grupo sa mga peryodista sa Manila nga naswertian ko sa pag-uban ningbisita sa iyang opisina sa Beijing sa September 2015. Patapos na ang termino ni Pres. Benigno Aquino ug sa tono sa iyang pakighinabi sa mga peryodista akong naanalisa nga sayo pa kaayo sa paglingkod ni Aquino ila nang nakit-an nga di nila pwede nga ikaistorya kini bahin sa nagsapaw ug nagsumpaking mga claim sa mga isla sa West Philippine Sea o South China Sea. Ang gobyernong Aquino ningpasaka og kaso sa Korteng Tighusay sa Hague nga ningpalawom sa pagkabuak sa relasyon sa China ug Pilipinas.
Lab-as pa sa akong panumdoman ang paghisgot ni Director Tian sa kada kandidato pagka Presidente sa eleksyon sa nasud sa 2016. Samtang si Davao City Mayor Rodrigo Duterte wa pa makit-i sa dinagko nga senaryo, nagatumaw na ang iyang pangalan sa mga survey. Nangutana si Tian kinsa ni si Duterte. Tungod kay ang tanan ningtan-aw man nako akong gisalmot ang akong dos-sentimos nga panaghap ug pagbatbat nga way pagtugot ni Duterte nga siya lagmit abli og hunahuna bahin sa bilateral talk. Ug daghan pang mga puntos. Pagbiya namo sa opisina ni Director, si Melo Acuna, usa ka haligi sa Foreign Correspondents of the Philippines ug correspondent sa China Radio International, nangutana nako og pwede ba siya makainterbyu nako. Bisan og nahadlok ko, ningsugot gihapon ko. Human niadto, gikomedyahan ko niya nga ang akong way pangandam nga testimonyo para kang Duterte mora og tingog sa taliwala sa kamingawan.
Balik ta kang Director Tan. Emosyonal siya og gamay samtang naghisgot siya sa Pilipinas. Matud pa niya dugay siyang ning-istar sa nasud ug iyang giasuy ang iyang pag-enjoy dinhi. Subo kaayo siya sa mga tigpamaba sa administrasyong Aquino nga nagahimo og mga senaryo sama sa pagpintal sa China nga usa ka bagis nga gustong makiggiyera sa Pilipinas tali sa mga isla nga nakonplikto. “Dili nimo sunogon ang balay sa imong silingan”, niya pa.
Mahinaykon ra kaayo tinuod ang China kun mohimo kini og kagubot sa kadagatan nga naghiusa sa duha ka nasud. Mao ra ni ang iyang rota sa mga barko nga sakyanan sa iyang patigayon ug importante kaayo ni sa pagpalig-on sa iyang posisyon isip ikaduhang ekonomiya sa tibuok kalibutan. Mao kini ang unang milya sa kadagatan nga labigaron sa iyang One Belt One Road nga sentrong programa, usa ka dakong rota sa pamatigayon nga moabot sa mga nasud sa Asean ug sa Pacific hangtud sa Africa ug Middle East. Bastante ang mga pagpangandam ni Pres. Xi Jinping para niining duso sa ekonomiya ug diplomasiya. Gipundar sa China ang Asian Infrastructure and Investment Bank ug gidugang dinhi ang pinansya nga bali og duha ka trilyon dolyares gikan sa panudlanan sa gobyerno aron magamit sa maong bangko.
Dili komportable ang mga nasud sa Weste niini. Kada lunsad sa OBOR sa layong kanasuran gadala kini og barato nga pahulam aron mapundohan ang mga imprastruktura, ug mosiyaok dayon ang prensa sa Weste og “lit-ag sa utang”. Apan nagpakabuta-bungol sila sa mga pautang sa mga nasud sa Weste ngadto sa mga nasud nga ilang ginatabangan kuno perp ginasingil sa utang og interes nga grabe kabug-at.
Ang Pilipinas hinoon kinahanglan pa nga makakita bisan sa kolor man lang sa binandol nga pinansya nga ginabandera sa China nga maoy ipundo sa programa sa Build, Build, Build sa nasud. Ang US ug ang China nagapangulitawo sa Pilipinas tungod sa iyang lokasyon nga estratehiko. Apan ang US nagatratar sa Pilipinas nga mora og usa ka makililimos nga pwede lang labayan og mumho. Sa katapusang giyera sa kalibutan nga mao ang WWII ang mga Filipino ningkombati kauban ang mga Amerkano kontra sa Japan. Kadtong giraha ningguba sa nasud sa ang-ang nga siya ang numero dos nga grabe nga pagkaguba. Ang US ningtukod og balik sa Japan ug ningbuhos og kwarta pinaagi sa Marshall Plan nga ningpabangon sa France ug sa ubang mga kaalyado niya sa Europe. Ang nakuha sa Pilipinas mga pitsi-pitsi ug tagi-tagi sa “reparations” kuno. Paglunsad niya sa iyang opensiba sa North Vietnam, gihimo niya ang Subic Naval Base ug Clark Field nga base sukaranan sa pag-ataki ug ulianan sa iyang pwersa. Asa man ta paghuman? Tua gapila aron mokuha og visa ug si Pres. Barack Obama isog kaayo og baho nga mosulti kang President Duterte nga mag-amping bahin sa mga isyu sa human rights sa nasud. Natural natuk-an siya sa gitubag ug nahilom lagi.
Ang pagduaw ni Pres. Xi Jinping sa Pilipinas makapahinangop kaayo. Nagtuo ko nga ning-anhi siya aron ipakita sa mga Pilipino ug sa mga kritiko sa China nga siya ang nagabandera sa kalinaw, pakigdait ug kausbawan. Gusto sab ko nga motuo nga ang Pinakalabawng Lider sa China ning-anhi aron personal niyang ideliver ang usa ka loan package para sa mga dagkong proyekto sa gobyernong Duterte nga bale og $35-billion. Kun mahitabo ni, kini ang unang lakang ug marka sa bulawanong yugto sa relasyon sa Pilipinas ug sa China.
Wa ko masayod kun intresado ba si President Xi nga motan-aw sa katulganan ni Duterte ug sa gibantog nga moskitero. Basin diay og sa iyang inato nga abilidad sa arte sa diplomasiya ang Presidente makasulti kang Xi sa pag-abli sa pultahan sa baligyaanan sa China aron makasulod ang dugang nga mga saging ug tuna gikan sa Davao. Damgo sa nagmata nga taga bukid sa Mindanao? Libre ang magdamgo. Ug ang mga taga Mindanao nagalaum sab nga niining makasaysayanong panagkita sa duha ka lideres ilang iconvert ang mga giinstalar nga mga pasilidades sa Scarborough shoal ngadto sa usa ka dakong laboratoryo sa kadagatan nga pagadumalahon sa mga Filipino ug Chinese nga mga manggialamon sa siyensya ug ideklarar ang palibot nga no fishing zone. Niining paagiha lamang nga ang mga bahandi sa kadagatan maprotektahan ug makonserba, ug ang mga isda mosanay para sa umaabot nga henerasyon.
Malipayong pag-abot Pres. Xi Jinping! (Jun Ledesma)
20
